raising the future: investeren in kinderen en jongeren

Toen de Coronamaatregelen ons vorig jaar dwongen om Raising the Future uit te stellen, had niemand kunnen bedenken dat we bijna een jaar later nog steeds midden in de pandemie zitten. We dachten dat alles in september waarschijnlijk wel weer normaal zou zijn, of anders toch zeker in november. November was toen al een soort van langetermijndenken. Inmiddels zijn we getraind (of geconditioneerd) in het houden van afstand, het dragen van mondkapjes, het thuiswerken, het ontvangen van weinig bezoek en het opvoeden en onderwijzen van kinderen terwijl je tegelijkertijd met je werk bezig bent. In nog geen jaar is er een radicale verandering ontstaan in hoe we ons gedragen, hoe we leven, leren en hoe we werken.

Door Petra Jansen en Ruth de Waal

Terugkijkend is het soms verbazend hoe urgent en actueel de thema's van Raising the Future in maart 2020 waren en zijn. De vier grote thema’s van het congres zijn het afgelopen jaar uitvoerig in de media in beeld geweest en waren onderwerp van vele gesprekken:

·       De digitale technologie
·       Segregatie en kansenongelijkheid, de meritocratie
·       Individualisering en de prestatiesamenleving
·       De klimaatverandering en een collectieve opdracht in een
        geïndividualiseerde wereld

Vanuit de werkvloer of het klaslokaal werden de thema’s geagendeerd, vanuit een bezorgdheid door het uitblijven van structurele maatregelen, maar ook door opportunistische politici die met het oog op de verkiezingen tijdelijk meebewegen met de gevoelens in de samenleving en spreken van ‘meer wij, dan ik’ en ‘rekening houden met het klimaat’.

Raising the future is ook op 19 maart 2021 gericht op time to think, los van de waan van de dag, en heeft van meet af aan het nadenken over de grote en snelle veranderingen in de wereld centraal gesteld. Als ouders en professionals in onderwijs, kinderopvang, jeugdzorg, sociaal werk hebben we een tweeledige opdracht: enerzijds willen we kinderen voorbereiden op de toekomst, anderzijds willen we in het hier en nu reeds bijdragen aan (een verandering van) die toekomst.

De positieve kracht van angst en woede
De ontwikkelingen in de wereld en de impact daarvan op ons allen zijn het afgelopen jaar erg merkbaar en voelbaar geworden. Basisemoties als angst en woede hebben de kop opgestoken. Volgens Philipp Bom ligt daarbij te veel nadruk op de negatieve dimensies ervan: angst voor het onbekende, woede tegen de bestaande orde. We kunnen deze twee emoties ook inzetten als positief en transformatief. In zijn beroemde speech laat Martin Luther King zien dat deze emoties kunnen worden ingezet om tot positieve veranderingen te komen. Hij erkende de angst en de woede bij de betogers, maar wakkerde deze niet verder aan. In plaats daarvan stelde King er een toekomstperspectief tegenover:
‘I have a dream’. Hij vertelde een verhaal. Een verhaal van verbinding, van gemeenschappelijkheid en solidariteit. Een visie en een droom van hoop, een transformatieve kracht van verbeelding waaruit nieuwe werkelijkheden zouden kunnen ontstaan.

Tijd voor nieuwe verhalen
Het is volgens Blom tijd voor nieuwe verhalen, om gemeen- schappelijke ervaringen van een bijzondere tijd met elkaar te delen. Om bijvoorbeeld niet te vergeten dat het mogelijk is de luchtvervuiling drastisch te verminderen als we minder vliegen. Dat we dingen kunnen veranderen als we dat willen en ons ervoor inzetten. In verhalen ontstaat een nieuwe moraal, een ander perspectief. Zonder een gemeenschappelijk verhaal, zonder een gemeenschappelijke wil, is een transformatie niet mogelijk, stelt Blom in zijn boek Het grote wereldtoneel.

Zit stil en hou je mond
De huidige samenleving en organisatiestructuren met vaste systemen van plan, do, act, check en maandrapportage (in feite gericht op de status quo) staan haaks op de kracht die verhalen en de verbeelding kunnen hebben. Kinderen en jongeren die, nieuwsgierigheid als zij zijn, de wereld willen verkennen, krijgen in plaats daarvan te horen: zit stil en hou je mond. Terwijl we juist behoefte hebben aan mensen met creativiteit, nieuwsgierigheid en het lef om te experimenteren, zodat de grote en wereldwijde problemen kunnen worden aangepakt en in sommige gevallen voorkomen.

‘Een maatschappij die niet investeert in haar kinderen graaft haar eigen graf’

Paul Verhaeghe, Houd afstand, raak me aan (2020)

De toekomst van opvoeding en onderwijs
Zelf denken, kritisch denken, creatief denken. De ontwikkelingen in de wereld vragen ons na te denken over welke vragen we moeten stellen over de toekomst van opvoeding en onderwijs. Mogelijk is het nog te vroeg om reeds antwoorden te verwachten. We weten immers niet hoe dystopisch of utopisch de toekomst eruit zal gaan zien.  Wat we wel weten, is dat we er in het hier en nu onze verantwoordelijkheid voor kunnen en moeten nemen.

Volgens auteur Yuval Harari (bekend van onder andere Homo Deus) moeten we anders gaan denken, los van bestaande ideologieën en sociale systemen. Toekomstscenario's kunnen onze horizon verbreden en ons bewust maken van een veel uitgebreider aanbod aan opties. Ook Philipp Blom wijst ons op de kracht van verbeelding en creatief denken. Een groot gevaar ligt volgens hem in de zogenaamde ‘Omegafase’, een fase van extreme en rampzalige neergang, waarin een bedrijf dat in moeilijkheden is geraakt, probeert die problemen op te lossen door juist te intensiveren wat het al deed, zonder een verandering te bewerkstelligen. Peter Paul Verbeek (hoogleraar techniek en ethiek) waarschuwt dat een voortzetting van de huidige digitale technologie een zwart scenario is. We moeten op zoek gaan naar relaties en verbindingen met de digitale technologie, aldus de hoogleraar.

De nieuwelingen van de toekomst
Wat we nodig hebben, zijn veranderingen op globale schaal, niet ieder land voor zichzelf. Corona laat ons duidelijk zien hoe beperkt het denken en handelen is in deze tijden. Waar de lijstjes van de vaccinaties per land een soort van landencompetitie is geworden.
In een wereld waar de rijken steeds rijker worden en de armen steeds armer, voelen steeds meer mensen zich buitengesloten of zelfs uitgestoten, zoals Saskia Sassen het noemt. Zij keren zich af van de democratische processen omdat daar geen geloof meer in is en geen hoop meer te halen valt. Zij vallen uit in het onderwijs omdat de meritocratie dicteert dat het vooral je eigen verdienste is als je tot de winnaars hoort. En het dus ook je eigen falen is als je verliest.

Op 19 maart 2021 vertellen we samen met de curatoren, sprekers en denkers het verhaal van deze tijd met een blik op de toekomst. Om ons denken te verbreden en onze gedachten te vormen. Omdat investeren in de toekomst van ons vraagt te investeren in kinderen en jongeren die de nieuwelingen van deze toekomst zijn.